Şurası bir gerçek ki herkes eşit yeteneklere sahip değildir, bir çok insanın diğer insanlara göre avantajlı olduğu yetenekleri vardır, fakat ne kadar motive olursak olalım örneğin edebi yazı yazma yeteneğine sahip değilsek hiç bir zaman müthiş bir yazar olamayız veya müziğe yeteneğimiz yoksa ne kadar çalışırsak çalışalım Eric Clapton gibi gitar çalamayız, beste yapamayız. Elbetteki bu kadar üst seviyede yeteneklerimiz olmasa da hayatı idame ettirecek yeteneklere hemen hemen tüm insanlar sahiptir. Herkesin bazı görevleri yaparken o görevi kolaylaştıran yetenekleri vardır. İşte bu sebepten insanlara çalıştıkları işyerinde yeteneklerine göre iş vermek gerekir.

Yetenek nedir? Yetenek; bazı işleri/görevleri yaparken kişinin sahip olduğu bireysel kapasitedir. Genelde yetenek iki alt boyutta incelenir; Zihinsel ve Fiziksel Yetenek.

Zihinsel Yetenek/Zeka (Intellectual Ability)

Zihinsel yetenekler akılla/zekayla yapılacak işler için kullanılmaktadır; düşünme, mantıksal çıkarımlarda bulunma ve problem çözme gibi… Toplumların büyük bir çoğunluğunda bu yeteneğe yüksek değer biçilir. Zihinsel yeteneği yüksek çalışanlar genelde daha çok para kazanırlar ve üst seviye eğitim için kapasiteleri olduğundan iyi eğitim almış olurlar. Birçoğu lider olabileceği kendi örgütünü oluşturabilir veya zamanı geldiğinde lider olma amacı güder ve bunun için de kendilerini geliştirirler. Bu tip insanlar liderlik rolüne daha sık soyunurlar.

Bilinen 7 zihinsel yetenek/zeka faktörü vardır;

  • Numerik zeka (Numeric aptitute): Hızlı ve doğru olarak matematiksel işlemleri gerçekleştirebilme.
  • Sözlü iletişim (Verbal Comprehension) : Okuduğunu iyi anlayabilme ve ifade edebilme.
  • Algılama hızı (perceptual speed) : Görsel farklılıkları ve benzerlikleri hızla fark edebilme.
  • Tümevarımsal akıl yürütme (Inductive Reasoning) : Peşi sıra mantıksal sıralama yapabilme ve olaylar arasında doğru bağlantı kurabilme.
  • Tümdengelimsel akıl yürütme (Deductive Reasoning): Mantıksal çıkarım yapabilme, olayları yorumlayabilme 
  • Görsel-Uzaysal zeka (Spatial Visualization): Nesneleri değişik uzaysal pozisyonlarda hayal edebilme.
  • Hafıza (Memory): Geçmişi hatırlayabilme ve muhafaza edebilme.

Bu bahsedilen boyutların bir çoğu birbirleriyle alakalıdır (correlated). Bu boyutlar tek tek ele alındığında ise işle alakalı önemli sonuçlar elde edilebilir. Her boyut için artık ayrı ayrı iş tanımları yapılabilmektedir.

Zihinsel Yeteneğin/Zekanın İş Performansı ile İlgisi

İşler zihinsel yetenek ihtiyacına göre oluşturulur. Örneğin veri işleme veya yazılım ile ilgili bir iş için zihinsel yeteneği fazla olan bir çalışan o işe yönlendirilir. Eğer çalışanın işi rutin ise ve farklı durumlar pek ortaya çıkmıyorsa, sürekli aynı talimatlara uyarak bir iş yapılacaksa bu iş için yüksek zihinsel yetenek gerekmez, fakat yanlış anlaşılmayı giderelim, yüksek zihinsel yeteneğe sahip olan biri rutin işleri de yapabilir. Zihinsel yetenek/zeka bir işi iyi yapmada çok yardımcı olsa da insanları daha mutlu veya insanların işlerinden daha fazla keyif almalarını sağlamaz. Zihinsel yetenek/zeka ile iş tatmini arasında anlamlı bir bağlantı (korelasyon) da yoktur. Zeki insanlar daha iyi bir iş performansı sergilerlerse de veya daha ilginç ve rutin olmayan işlere meyilli olsalar da çoğu zaman işyerindeki çalışma şartlarını ve kendilerine dikte edilen görev tanımlarını daha çok eleştirirler. Zeki insanlar iyi işler çıkarmalarına rağmen hem kendilerinden hem de çalışma şartlarından beklentileri yüksektir.Zeki insanların zihinsel yeteneklerine göre uygun bir iş tanımı oluşturabilen lider çalışanların görevlerini en iyi şekilde yapmalarına ön ayak olur ve onların iş tatminine de ulaşmasını sağlar.

Fiziksel Yetenek (Physical Ability)

İş yapma şekli günümüzde bilgisayarlarla birlikte ciddi değişikliğe uğrasa da ve zihinsel yetenekler çok önem kazansa da fiziksel yetenekler de işe göre bazen zihinsel yeteneklerden daha önemli hale gelebilir. Elbette fiziksel yeteneğe ihtiyaç duyan bir çok iş de mevcuttur.

Fiziksel yetenek 9 faktörde incelenir.

Dayanıklılık (Strength)

  • Dinamik dayanım (Dynamic strength) : Hareketli ve tekrar eden işleri sürekli olarak yapabilme.
  • Vücut dayanımı (Trunk strength) : Karın ve gövde kaslarını olabildiğince kullanabilme.
  • Durağan dayanım (Static strength): Dış objeler tarafından uygulanan kuvvetlere karşı gösterilen güç.
  • Patlama dayanımı (Exposive strength) : Ani güç gerektiren işleri yapabilecek kas gücüne sahip olma.

Esneklik (Flexibility)

  • Uzanma esnekliği (Extent flexibity) : Gövde ve sırt kaslarını olabildiğince kullanarak uzanabilme.
  • Dinamik esneklik (Dynamic flexibility) : Hızla hareket edebilme.

Diğer (Others)

  • Vücut koordinasyonu (Body coordination): Aynı anda vücudun farklı uzuvlarını koordine edebilme.
  • Denge (Balance ability) : Dış objeler tarafından uygulanan kuvvetlere karşı dengeyi koruyabilme.
  • Tahammül (Stamina ability) : Sürekli olarak maksimum efor sarf edebilme.

Çalışanlar bu boyuttaki yeteneklerine göre çeşitlilik gösterirler. Bu faktörler az da olsa birbirleriyle ilişki halindedir. Herhangi bir fiziksel yetenekte iyi olan bir çalışan diğer fiziksel yeteneklerde iyi olmayabilir. Çalışan performansı, çalışanlarını fiziksel yeteneklerine göre yönlendiren liderin onlara uygun iş vermesiyle artacaktır.